Kỳ lạ tục "ngủ mèo" trước ngày cưới

     Luật tục từ xưa đã quy định tục “ngủ mèo” rất nghiêm ngặt để đảm bảo chế độ một vợ, một chồng; nếu ai vi phạm sẽ bị phạt rất nặng. Theo quy định, thanh niên người Chơ Ro khác dòng họ đến tuổi cập kê được tự do tìm hiểu, hẹn hò nhau. 

     Tiêu chuẩn người chồng lý tưởng trong quan niệm của người Chơ ro là khoẻ mạnh, cần cù, giỏi trồng trọt, săn bắn. Tiêu chuẩn người vợ lý tưởng cũng phải khoẻ mạnh, chăm chỉ, giỏi trồng trọt, giỏi nội trợ, biết đối xử lễ phép với bố mẹ, hàng xóm, họ hàng... Trước khi chấp thuận cho con cái lấy nhau, người Chơ ro thường tìm hiểu cô dâu, chàng rể của mình bằng cách đến thăm nhà nhau. Nếu gia đình cô gái thấy bếp núc gọn gàng, mọi thứ ngăn nắp, sạch sẽ thì chứng tỏ người con gái đó siêng năng cần cù, rất thích hợp cho con cái mình và đó cũng là tiêu chuẩn chọn con dâu của người Chơ ro. Nhà gái thì thường chú ý đến các công cụ sản xuất, săn bắn của chàng trai, nếu chà gạc, dao Côi sắc bóng chứng tỏ chàng trai chăm chỉ; ná, gùi đẹp, chắc chắn  chứng tỏ chàng trai khéo tay, dũng cảm... và đó sẽ là một người chồng tốt, đáng tin cậy, xứng đáng là trụ cột của gia đình. 

      Cũng như nhiều dân tộc thiểu số khác ở Việt Nam, người Chơ ro có tục ngủ chung trước khi cưới, thường gọi là tục “ngủ mèo”. Những ngày cúng thần lúa, thần rừng, ngày cưới của bạn bè... là dịp để nam nữ trong ấp giao lưu, tìm hiểu và thổ lộ tình cảm với nhau. Khi có cảm tình với nhau, chàng trai hẹn hò với cô gái và qua nhà cô gái vào ban đêm, ra hiệu để cô gái xuống đón. Tín hiệu thường là roi mây chọc vào phần sàn cô gái nằm ngủ hay lá cỏ tranh luồn qua khe sàn. Nếu cô gái đồng ý sẽ rút hoặc roi mây lên và xuống đưa chàng trai lên nhà cùng nhau tâm tình đến sáng. Cha mẹ cô gái có thể biết, nhưng làm ngơ vì họ tin vào sự lựa chọn của con mình và cho đó là ý trời. Những đêm chàng trai ngủ chung bên cạnh cô gái trước khi cưới người Chơ ro gọi là tục "ngủ mèo".

     Với người Chơ ro, tục "ngủ mèo" không chỉ tạo cơ hội cho các đôi trai gái có thêm cơ hội hiểu nhau trước khi đến hôn nhân, mà cao hơn thế, nó đã trở thành một nét đẹp văn hóa trong phong tục hôn nhân của đồng bào nơi đây. Tuy nhiên, gia đình cô gái chỉ chấp nhận chuyện “ngủ mèo” này nhiều nhất là ba lần.

     Sau đêm thứ ba chàng trai phải chủ động đến trình diện bố mẹ cô gái và xin phép được cưới. Nếu trường hợp “ngủ mèo” diễn ra quá ba lần mà không thấy tràng trai đả động gì đến chuyện cưới xin thì gia đình cô gái sẽ theo dõi và giữ lại. Lúc đó, gia đình cô gái qua bên nhà chàng trai, hỏi tế nhị, theo nghĩa bóng: “Hồi tối không biết con trâu nhà ai bị lạc, qua chuồng nhà tui.. Ông bà qua coi thử có phải con trâu của ông bà không?”. Nghe như vậy gia đình chàng trai hiểu ngay ý tứ của gia đình cô gái, nhờ bạn bè, láng giềng qua nhà cô gái thăm dò xem sự thực con trai của mình có ở đó không. Khi  chắc chắn con mình ở đó, nhà chàng trai mang rượu qua nhà cô gái, đáp lời hỏi của nhà gái: “Đúng rồi, trâu nhà tôi bị lạc ở đây” và nhà trai tiến hành các thủ tục cho đôi trai gái cưới nhau.

     Đến ngày cưới, họ hàng nhà trai qua nhà gái, mang theo rượu, heo, gà, vịt, bánh, thuốc hút và các vật dụng sinh hoạt. Đám cưới không làm lễ nghi rườm rà. Cô dâu và chú rể không có trang phục cưới riêng, họ chỉ mặc những bộ quần áo ngày thường mới nhất của mình, không khác so với những bộ họ vẫn mặc trong dịp cúng nhang, lễ tết. Có khác một chút là cô dâu và chú rể đeo nhiều vòng đồng và vòng cườm hơn thường ngày. Những đồ trang sức trong đám cưới được mượn của già làng, khi già làng này mất đi, già làng khác lên thay sẽ có trách nhiệm giữ và bảo quản các đồ trang sức đó.
     Trước khi nhà trai đến, nhà gái làm cơm cúng ông bà. Sau khi nhà trai yên vị. Từng thành viên nhà gái rót rượu mời nhà trai theo thứ tự lớn nhỏ trong gia đình, lần lượt làm quen nhau theo sự hướng dẫn của người đại diện. Sau đó liên hoan ăn uống làm quen giữa hai dòng họ, cuộc liên hoan này kéo dài suốt ngày đêm, thậm chí đến hai ba ngày, tuỳ theo khả năng kinh tế.

Trong cuộc sống, người Chơ ro đặc biệt coi trọng chuyên hôn nhân và có nhiều phong tục thấm đẫm nét văn hóa của những con người đại ngàn. Trong đó, “ngủ mèo” là một phong tục lạ thể hiện sự phóng khoáng, tự do trong tình yêu nhưng vẫn đầy văn hóa, nhân văn.